Có phải dấu hiệu bất thường?

Một xu hướng không còn bất ngờ

Theo số liệu, trong hơn 1,16 triệu học sinh dự thi tốt nghiệp THPT năm 2025, chỉ có 849.544 thí sinh đăng ký xét tuyển vào đại học, cao đẳng. Điều này có nghĩa là, trung bình cứ gần 3 thí sinh đăng ký thì có 1 thí sinh từ chối cánh cửa đại học.

Tuy nhiên, đây không phải là một hiện tượng mới. Thực tế này đã diễn ra trong nhiều năm, với tỷ lệ học sinh không đăng ký xét tuyển đại học trung bình khoảng 30% kể từ năm 2022. Thậm chí, con số này có xu hướng giảm dần, từ đỉnh điểm 36% vào năm 2022, xuống 34% (2023), 31% (2024) và hiện là 27%.

ThS Phạm Thái Sơn, Giám đốc Tuyển sinh Trường Đại học Công thương TP.HCM, cho rằng tỷ lệ giảm đều này phần nào cho thấy hệ thống giáo dục đại học trong nước đang có sức hút ngày càng khác. Đồng thời, ông cũng khẳng định vẫn tồn tại một tỷ lệ ổn định thí sinh chọn những con đường khác.

Đại học không phải là con đường duy nhất

Năm 2025, cả nước có hơn 310.000 học sinh không đăng ký xét tuyển đại học (Ảnh minh hoạ)

Các chuyên gia giáo dục đều đồng tình rằng việc học sinh không chọn đại học là một điều hết sức bình thường trong xã hội hiện đại. Bà Nguyễn Hải Trường An (Trường Đại học Hùng Vương) chia sẻ, câu hỏi “Vì đâu hàng trăm ngàn học sinh không đăng ký đại học?” là câu hỏi bà nhận được mỗi năm.

Theo bà An, câu trả lời không hề bất thường. Các em có nhiều lựa chọn khác như đi du học, học nghề, hoặc gia nhập thị trường lao động ngay để phụ giúp gia đình. Bên cạnh đó, còn có những lý do cá nhân như lập gia đình, chọn "sống chậm" để cân nhắc, hoặc đơn giản là chưa biết mình nên chọn gì.

"Bà không cổ vũ việc ai cũng phải vào đại học hay đại học là con đường duy nhất. Mỗi cá nhân đều có lựa chọn cho riêng mình, hành trình riêng phù hợp," bà An nêu quan điểm.

Ông Phạm Thái Sơn cũng nhấn mạnh, giáo dục đại học là một trong nhiều lựa chọn, không phải lựa chọn duy nhất. Ông còn chỉ ra xu hướng "Gap Year" (một khoảng dừng chân) của thế hệ Gen Z, khi các em muốn trải nghiệm cuộc sống trước khi đưa ra quyết định cho tương lai.

Điều quan trọng nhất, theo bà An, là làm sao để lựa chọn của học sinh xuất phát từ việc hiểu bản thân, tìm hiểu thông tin một cách có ý thức chứ không rơi vào tình trạng bị động.

Đằng sau sự lựa chọn: Áp lực học phí và nỗi lo thất nghiệp

Tuy nhiên, đằng sau những lựa chọn chủ động là những rào cản không thể không nhắc tới. Không chỉ từ chối xét tuyển, mỗi năm còn có hàng trăm ngàn sinh viên dù đã trúng tuyển nhưng không nhập học. Năm 2024, con số này lên đến hơn 122.000 em, cho thấy đại học đôi khi chỉ là một phương án dự phòng.

Một trong những lý do lớn nhất là áp lực học phí ngày càng tăng. Trong kỳ họp Quốc hội cuối năm 2024, đại biểu Huỳnh Thị Ánh Sương (đoàn Quảng Ngãi) đã cảnh báo về thực trạng người học nơm nớp lo ngại học phí đại học leo thang, năm sau tiếp tục cao hơn năm trước. Điều này khiến nhiều học sinh có năng lực nhưng gia đình khó khăn phải từ bỏ giấc mơ đại học.

(Ảnh minh hoạ)

Báo cáo gần đây của World Bank cũng chỉ ra một thực tế đáng lo ngại: Việt Nam có tỷ lệ nhập học đại học, cao đẳng thấp nhất trong các nước Đông Á giai đoạn 2020-2022. Tỷ lệ nhập học chung của Việt Nam hiện chỉ bằng một nửa Trung Quốc. Đáng chú ý, thanh niên thuộc hộ nghèo, cận nghèo chỉ chiếm chưa đến 15% tổng số sinh viên.

Thêm vào đó, tình trạng sinh viên ra trường thất nghiệp, khó kiếm việc làm cũng tác động mạnh đến quyết định của học sinh và phụ huynh.

Thách thức cho nguồn nhân lực quốc gia

Bức tranh tổng thể cho thấy một thách thức lớn. Thống kê của Bộ GD&ĐT từ 2021-2023 cho thấy tỷ lệ người học đại học trên độ tuổi 18-22 của Việt Nam chỉ đạt khoảng 27,9-30%, thấp hơn nhiều so với các nước trong khu vực.

Hệ quả trực tiếp là chất lượng nguồn nhân lực. Theo Cục Thống kê, tính đến quý I/2025, Việt Nam có hơn 70% người lao động chưa qua đào tạo. Quốc gia đang thiếu cả số lượng lẫn chất lượng nhân lực có trình độ chuyên môn kỹ thuật, đặc biệt là nguồn nhân lực chất lượng cao.

Như vậy, việc hàng trăm ngàn học sinh không vào đại học vừa là một xu hướng lựa chọn đa dạng, vừa phản ánh những vấn đề sâu sắc về chi phí giáo dục và cơ hội việc làm, đặt ra bài toán lớn cần giải quyết cho tương lai phát triển của đất nước.