Giá lên đến 300.000 đồng/kg

Bí ẩn "vàng của rừng"

Đó chính là nấm chẹo, một loài nấm chỉ xuất hiện chớp nhoáng vào hai thời điểm trong năm, dưới tán rừng chẹo hoặc dẻ. Việc tìm kiếm và hái nấm chẹo không hề dễ dàng. Theo người dân địa phương tại Lạng Sơn, Bắc Ninh, Thái Nguyên – những nơi có nhiều nấm chẹo phân bố nhất, loại nấm này chỉ mọc vào mùa mưa, trong khoảng một tuần ngắn ngủi. Vòng đời của nấm cũng vô cùng ngắn ngủi, chỉ 1-2 ngày sau khi mọc là bắt đầu thối rữa.

Nấm chẹo được ví như “vàng đỏ” của núi rừng Lạng Sơn, Bắc Ninh, Thái Nguyên

Để kịp thu hoạch, người hái nấm phải dậy từ 2-3 giờ sáng, mang theo đèn pin lặn lội vào rừng. Họ tranh thủ hái khi nấm vừa nhú, mũ còn khum tròn – thời điểm nấm ngon nhất và giữ nguyên được lớp phấn quý giá trên mũ. Không phải khu rừng chẹo nào cũng có nấm, điều này càng làm tăng thêm sự quý hiếm của chúng. Với nhiều người dân địa phương, nấm chẹo là “vàng của rừng”, một sản vật thiên nhiên ban tặng và đáng giá từng cân từng lạng.

Nghệ thuật hái nấm và "cuộc chiến" canh giữ

Việc thu hái nấm chẹo đòi hỏi sự tinh tế và khéo léo. Người hái phải nhẹ nhàng nhấc phần thân nấm hoặc xoay chậm để không làm gãy chân hay tróc lớp phấn quý. Quan niệm dân gian cho rằng, nếu chạm vào nấm quá sớm khi chúng mới nhú, nấm sẽ “giật mình” mà ngừng phát triển.

Sự quý hiếm và giá trị kinh tế cao của nấm chẹo đã dẫn đến tình trạng cạnh tranh và bảo vệ tài nguyên. Những gia đình có rừng chẹo còn dựng lều canh nấm giữa rừng để tránh bị kẻ trộm hái. Mỗi vụ, nếu hái đúng kỹ thuật và gặp thời tiết thuận lợi, họ có thể thu về hàng chục triệu đồng chỉ sau vài ngày “săn” nấm.

Từ đặc sản tươi đến "cháy hàng" khô

Trên thị trường, nấm chẹo tươi có giá dao động từ 200.000 – 300.000 đồng/kg. Khi được sấy khô, giá trị của chúng còn tăng vọt lên tiền triệu, nhưng vẫn luôn trong tình trạng “cháy hàng”. Trung bình, cần 6-7kg nấm tươi mới cho ra 1kg nấm khô sau khi sấy trong vòng 6-7 giờ. Vào mùa mưa, do nấm còn ngậm nước, lượng nấm tươi cần để có 1kg khô có thể lên tới 7kg.

Nấm chẹo được miêu tả là đặc sản “nhìn thì tưởng độc, ăn thì mê mẩn”. Chúng có thể chế biến thành nhiều món ăn thơm ngon, lạ miệng như: nấm chẹo xào tỏi, nấu canh xương, hầm với thịt trâu, xào thịt bò… Đơn giản nhất, chỉ cần phi thơm chút tỏi, xào với dầu và nêm gia vị nhẹ, món nấm xào đã mang đến vị ngọt thanh, giòn giòn vô cùng lôi cuốn.

Vào mùa nấm chẹo, thương lái sẵn sàng ăn, ngủ hàng tuần tại các bản để thu mua. Người dân bản địa cũng kiếm được hàng triệu đồng mỗi ngày nhờ công việc hái nấm.

Thách thức bảo tồn và sự thay đổi của thị trường

Ngày nay, nấm chẹo ngày càng khan hiếm. Một phần do tập quán đốt nương làm rẫy của người dân đã vô tình hủy hoại hệ rễ của loài nấm quý này. Thêm vào đó, do đặc tính chỉ xuất hiện chớp nhoáng vào ban đêm, người hái thường nhổ cả cây lẫn rễ để thu được nhanh và nhiều hơn, ảnh hưởng đến khả năng tái sinh của nấm.

Chị Hải, một người dân ở Lạng Sơn, chia sẻ: “Khoảng chục năm trước, nấm chẹo chưa được nhiều người biết đến nên giá còn khá rẻ, bà con hái về chủ yếu để ăn trong nhà. Nhưng giờ đây, giá nấm tăng vọt, trở thành đặc sản được săn lùng”. Với giá cao và nhu cầu lớn, mỗi mùa nấm, cả gia đình chị lại cùng nhau đi rừng “săn” nấm. Chị cho biết: “Có những khách từ tỉnh xa đặt mua, chị đóng gói cẩn thận cho vào thùng đá và gửi theo xe khách. Nhờ đó, mỗi mùa nấm chị có thể thu về khoảng 40 triệu đồng”.